H Nόσος της πόλεως

Του ΤΑΣΟΥ ΛΙΓΝΑΔΗ από το "ΚΑΤΑΡΡΕΩ"


Η αιδώς και η Δίκη είναι στοιχειώδεις προϋποθέσεις της πολιτικής τέχνης, δηλαδή της ικανότητας με την οποία εν μέρει εφοδιάστηκε ο άνθρωπος, για να φτιάξει πολιτείες και να μπορέσει, όσο γίνεται αρμονικά, να συμβιώσει ο ένας με τον άλλον, εφ' όσον θα είχε μέσα του ο καθένας την ντροπή για τον πλησίον. Και αυτή η ΑΙΔΩΣ (ένας αυτοσεβασμός του ανθρώπινου προσώπου πρωτ' απ' όλα) είναι ο λόγος, η αιτία, η μάνα της Δικαιοσύνης ("παρθένος αιδούς δίκη λέγεται" λέει ο Πλάτων στους ΝΟΜΟΥΣ). Χωρίς αυτή την ντροπή μπροστά στον συνάνθρωπο, ντροπή που προέρχεται από τον μέσα σεβασμό, καμιά προμηθεϊκή ευεργεσία, καμιά "έντεχνη σοφία" και κανένα "πυρ" κατασκευής δεν μπορεί να αποτελέσει όρο και προϋπόθεση δικαιοσύνης. Ο θεϊκός νόμος για την "νόσον της πόλεως", που προβλέπει την εσχάτη των ποινών, αναφέρεται στο άτομο το αποστερημένο και αποστερητικό των δυο αυτών εννοιών: τον αναιδή ή τον αναίσχυντο και τον άδικο ή τον ιταμό. Αυτή η νόσος της πολιτείας όταν γενικευθεί, τότε γίνεται επιδημία και ο κίνδυνος του εξολοθρεμού είναι αυτονόητος.
Κάτι βέβαια με έκανε να θυμηθώ τον αρχαίο μύθο. Και αυτό το κάτι ήταν απελπιστικό και για την συχνότητα και για την γενίκευση και για την καθημερινότητά του. Στις τυφλές μέρες μας η "νόσος της πόλεως" έχει γίνει "αρχή της πόλεως". Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Δεν αξίζουν ούτε τον λόγο ούτε τον κόπο. Απλώς διάβασα τις προάλλες δηλώσεις κάποιου συμπολίτη μας, που η Πολιτεία πρόσφατα τον έχει τιμήσει με κάποιο υπεύθυνο αξίωμα. Μιλούσε με θράσος για ένα ζήτημα, που εντελώς συμπτωματικά τύχαινε να το ξέρω, γιατί ήμουνα ένας από τους υπεύθυνους και - κολακεύομαι να το πιστεύω - δίκαιος διεκπεραιωτής του.
Ο κύριος αυτός έλεγε εν γνώσει του ψέμματα αδιάντροπα και συκοφαντικά, χωρίς να διαφαίνεται έστω κάποιο ίχνος τύψης, που ντρόπιαζε πρωτ' απ' όλα τον εαυτό του απέναντι στον εαυτό του, και χωρίς καμιά ένδειξη αναστολής, που αδικούσε τους πολίτες και την νοημοσύνη τους, εξαπατώντας τους τόσο αναιδέστατα.
Ο κύριος αυτός είναι ένα σύμπτωμα που αναφέρεται απλώς σαν παράδειγμα. Υπάρχει τέτοια πληθώρα παραδειγμάτων, που η συρροή τους στην σύγχρονη εποχή μοιραία οδηγεί ότι η "νόσος της πόλεως" έχει γίνει προϋπόθεση επιλογής για την πολυδιαφημιζόμενη εδώ και καιρό φόρμουλα αξιοκρατίας. Όμως το σημείωμα δεν έχει στόχο να μεταβεί σε άλλο γένος και να θίξει θέμα της "πολιτικής τέχνης", αλλά να δώσει μια ψυχογράφηση του "τύπου των ημερών", ένα σκίτσο πρόχειρο αλλά αναγνωρίσιμο.

Στον Θουκυδίδη υπάρχει μια ανάλογη διαπίστωση: "Η αιδώς σωφροσύνης πλείστον μετέχει, αισχύνης δε ευψυχία". Αλήθεια! Είναι λοιπόν άξιος μονάχα περιφρόνησης, ο άφρων, που προσβάλλει το δικό του πρόσωπο, καταργώντας την προστατευτική του κύρους του λειτουργία του αυτοσεβασμού και γίνεται αναίσχυντος αποδεικνύοντας τη φύση του, δηλαδή την ολιγοψυχία και την ανανδρία. Η ΑΙΔΩΣ και η ΔΙΚΗ ως ελλείψεις χαρακτηρίζουν το άθλιο ήθος μιας ζωής και συνθέτουν μια πρακτική νοοτροπία συμβιώσεως, που δεν απέχει από την δολιότητα, την συκοφαντία και την εξαπάτηση.
Για δυο πράγματα μπορεί να θαυμάζει κανείς την "νόσον της πόλεως". Πόσο πανταχού παρόν είναι πάντοτε το σύμπτωμά της - σε κάθε κατάσταση και σε κάθε αντικατάσταση - και πόσο θαυμάσια τα πηγαίνει με τον εαυτό της. Ένα είδος "Νάρκισσος" του δόλου, που στέκεται απέναντι στον "άλλο" του καθρέφτη κι αντί να φτύνονται μεταξύ τους ως ενάντιοι - όπως ίσως κάθε κακοποιός, όταν μένει μόνος με τον εαυτό του και με την τσίπα του - καμαρώνει το πρόσωπο το είδωλό του και το είδωλο το πρόσωπο, όπως η μαϊμού που ναρκισσεύεται.
Αυτό το είδωλο της μαϊμούς είναι ο συνήγορος, ο συνένοχος, ο συνεργάτης σε κάθε αδικία, σε κάθε αναίδεια. Να ποια είναι η τρέχουσα συνείδηση. Στο όνομα αυτής της συνείδησης λοιπόν θα ορκιζόμαστε πια στα δικαστήρια, καταργώντας κάθε ιερό και όσιο και κάθε φόβο Θεού. Χωρίς τέτοιο φόβο όμως η ΑΙΔΩΣ και η ΔΙΚΗ είναι λειτουργίες αναπόδοτες. "Θες νόμον παρ' εμού", είπε ο Δίας στον Ερμή. Κι αυτός ο νόμος είναι έξω από την "πολιτική τέχνη". Είναι ο "κόσμος", η αρμονία της Πολιτείας, που αρνείται την ακοσμία ως "νόσον της πόλεως".
Σε κάθε μορφή εξουσίας σκοπός ή πρόσχημα του κράτους είναι η δικαιοσύνη, αυτή η νομική συνέπεια της ντροπής. Σύνθρονη του Δία την θέλει ο Σοφοκλής (στον Οιδίποδα επί Κολονώ). Θα πουν όμως οι "ρεαλιστές" ότι αυτά είναι ιδανικά, απόλυτα και άπιαστα. Είναι πικρή αλήθεια ότι μοιάζει δύσκολο να πει κανείς "όχι". Είναι τόσα πολλά τα τεκμήρια του ηθικού ξεπεσμού! Όμως αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει σώνει και καλά να λέει κανείς "ναι" βλέποντας της αναίδεια, την αναισχυντία, την αδικοπραξία και τον άδικο λόγο να είναι θρονιασμένες σαν πιστά σκυλιά σε κάθε έδρα και σε κάθε μορφή εξουσίας. Και όχι βέβαια αποκλειστικά σύγχρονο το σύμπτωμα εφ' όσον ο Αριστοφάνης έγραψε τις ΝΕΦΕΛΕΣ του με ένα τέτοιο ερέθισμα. Μόνο που η αναίδεια και η αδικία δεν κρύβονται πια πίσω από την σοφιστεία. Είναι καταστάσεις εκβιαστικές, καταπιεστικές. Αυτός είναι ο μέσα, ο κρυφός φασισμός. Κι ας φωνάζει με την χάλκινη του ο Στέντωρ στα περιτρίμματα και στους ομορφονιούς του δημόσιου βίου το "αιδώς". Η στεντόρεια βοή είναι αστεία μπροστά στα άλλα τα "φτιαγμένα" οπτικοακουστικά ξεφωνητά.
"Κτείνειν ως νόσον της πόλεως". Αμ δε! Αυτή η "νόσος" που περιγράφω δεν εμπίπτει στις διατάξεις. Είναι άπιστη. Και φυσικά. Το κύρος των διατάξεων εξαρτάται από την παιδεία του αγαθού πολίτη. Τέτοιο υπόδειγμα είναι το υποκείμενο που μπαίνει σαν αποτρεπτικό σαν στερητικό σημείο στις αξίες της ΑΙΔΟΥΣ και της ΔΙΚΗΣ